Latest Post

10/recent/ticker-posts

महारत्न, नवरत्न व मिनीरत्न कम्पनियाँ Static GK 2023 KV Guruji SSC UPSC

नमस्कार दोस्तों, kvguruji.in पर आप सभी का स्वागत है, आज के इस लेख में हम भारत की महारत्न, नवरत्न, मिनीरत्न I & II कंपनी, दर्जा दिए जाने की योग्यता व शक्तियों के बारे में डिस्कस करेंगे, यह लेख में वर्ष 2022 की विभिन्न परीक्षाओ में पूछे गए प्रश्नों के ऊपर आधारित है, इस लेख की PDF आप नीचे दिए गए प्रिंट PDF बटन पर क्लिक करके डाउनलोड कर सकते हैं

महारत्न, नवरत्न, मिनीरत्न I & II कंपनी

केन्द्रीय सार्वजनिक सेवा उद्यम [CPSE]

ऐसी कम्पनियाँ जिसमे सरकार या अन्य CPSE की हिस्सेदारी 51% या उससे अधिक होती है, उसे केन्द्रीय सार्वजनिक सेवा उद्यम के नाम से जाना जाता है

CPSE, भारत सरकार के भारी उद्योग व सार्वजनिक उद्यम मंत्रालय के तहत कार्य करती है

भारी उद्योग मंत्री महेंद्र नाथ पाण्डेय

भारत में CPSE को 4 भागों में वर्गीकृत किया जा सकता है

1 महारत्न

2 नवरत्न

3 मिनीरत्न I

4 मिनीरत्न II

महारत्न कंपनी के लिए योग्यताएं

कंपनी का नवरत्न होना आवश्यक है

कंपनी भारतीय शेयर बाज़ार में पंजीकृत होनी चाहिए

पिछले 3 वर्षों में कंपनी का औसत वार्षिक कारोबार 25000 करोड़ से अधिक होना चाहिए

पिछले 3 वर्षों में कंपनी की कुल औसत वार्षिक संपत्ति 15000 करोड़ से अधिक होनी चाहिए

पिछले 3 वर्षों के दौरान कंपनी की कुल औसत वार्षिक लाभ 5000 करोड़ से अधिक होना चाहिए

महारत्न कंपनी की शक्तियां

नवरत्न व मिनीरत्न कंपनी की तुलना में अधिक स्वायत्तता होती है

कंपनी को भारत या भारत के बाहर नेट वर्थ के 15% तक के विलय व अधिग्रहण का अधिकार होता है

कंपनी 1000 करोड़ से 5000 करोड़ रूपये का निवेश कर सकती है

वर्तमान में भारत में 12 महारत्न कम्पनियाँ हैं

1 कोल इंडिया लिमिटेड

2 ऑयल एंड नेचुरल गैस लिमिटेड [ONGC]

3 भारत हैवी इलेक्ट्रिकल्स लिमिटेड [BHEL]

4 गैस अथॉरिटी ऑफ़ इंडिया लिमिटेड [GAIL]

5 इंडियन ऑयल कारपोरेशन लिमिटेड [IOCL]

6 स्टील अथॉरिटी ऑफ़ इंडिया [SAIL]

7 – NTPC लिमिटेड

8 भारत पेट्रोलियम कारपोरेशन लिमिटेड[BPCL]

9 हिंदुस्तान पेट्रोलियम कारपोरेशन लिमिटेड[HPCL]

10 पॉवर ग्रिड कारपोरेशन लिमिटेड

11 पॉवर फाइनेंस कारपोरेशन

12 – REC लिमिटेड

भारत हैवी इलेक्ट्रिकल्स लिमिटेड [BHEL]

स्थापना – 1956 [1964 में पहली महारत्न कंपनी बनी]

मुख्यालय – नई दिल्ली

अध्यक्ष व MD – नलिन सिंघल

ऑयल एंड नेचुरल गैस लिमिटेड [ONGC]

भारत की सबसे बड़ी सरकारी तेल व गैस उत्पादक कंपनी है

स्थापना – 14 अगस्त, 1956

मुख्यालय नई दिल्ली

अध्यक्ष व MD – अरुण कुमार सिंह

कोल इंडिया लिमिटेड [COAL INDIA]

स्थापना – 1975

मुख्यालय – कोलकाता

अध्यक्ष व MD – प्रमोद अग्रवाल

गैस अथॉरिटी ऑफ़ इंडिया लिमिटेड [GAIL]

स्थापना – अगस्त, 1984

मुख्यालय – नई दिल्ली

अध्यक्ष व MD – संदीप कुमार गुप्ता

पॉवर ग्रिड कारपोरेशन ऑफ़ इंडिया [POWER GRID]

स्थापना – 23 अक्टूबर, 1989

मुख्यालय – गुरुग्राम

अध्यक्ष व MD – के श्रीकांत

इंडियन ऑयल कारपोरेशन लिमिटेड [IOCL]

स्थापना – 30 जून, 1959

मुख्यालय – नई दिल्ली

अध्यक्ष व MD – श्रीकांत माधव वैद्य

नेशनल थर्मल पॉवर कारपोरेशन लिमिटेड [NTPC]

स्थापना – 7 नवम्बर, 1975

मुख्यालय – नई दिल्ली

अध्यक्ष व MD – गुरदीप सिंह

स्टील अथॉरिटी ऑफ़ इंडिया लिमिटेड [SAIL]

स्थापना – 19 जनवरी, 1954

मुख्यालय – नई दिल्ली

अध्यक्ष व MD – सोमा मंडल

भारत पेट्रोलियम कारपोरेशन लिमिटेड [BPCL]

स्थापना – 1952

मुख्यालय – मुम्बई

अध्यक्ष व MDVR कृष्णा गुप्ता

हिंदुस्तान पेट्रोलियम कारपोरेशन लिमिटेड [HPCL]

स्थापना – 1974

मुख्यालय – मुम्बई

अध्यक्ष व MD – पुष्प कुमार जोशी

पॉवर फाइनेंस कारपोरेशन लिमिटेड [POWER FINANCE]

12 अक्टूबर, 2021 को महारत्न कंपनी का दर्जा दिया गया

स्थापना – 16 जुलाई, 1986

मुख्यालय – नई दिल्ली

अध्यक्ष व MD – रविंदर सिंह ढिल्लन

REC लिमिटेड [ग्रामीण इलेक्ट्रिफिकेशन कारपोरेशन लिमिटेड]

स्थापना – 25 जुलाई, 1969

मुख्यालय – नई दिल्ली

अध्यक्ष व MD – विवेक कुमार देवांगन

नवरत्न कंपनी के लिए योग्यताएं

A - कंपनी का मिनीरत्न I होना आवश्यक है व कंपनी ने पिछले 5 वर्षों में से 3 वर्ष एक्सीलेंस या वेरी गुड रेटिंग प्राप्त किया हो

B नीचे दिए गए मापदंडों के आधार पर कम से कम 60 का स्कोर प्राप्त किया हो

1 नेट वर्थ व नेट प्रॉफिट

2 कंपनी का अपने क्षेत्र में प्रदर्शन

3 प्रति शेयर कमाई

4 उत्पादन की कुल लागत की तुलना में मैनपॉवर पर कुल लागत

5 ब्याज भुगतान से पहले लाभ व बिक्री पर लगा कर

6 PBIT से टर्न ओवर

सभी 12 नवरत्न कम्पनियाँ

(1) Bharat Electronics Limited

(2) Container Corporation of India Limited

(3) Engineers India Limited

(4) Hindustan Aeronautics Limited

(5) Mahanagar Telephone Nigam Limited

(6) National Aluminium Company Limited

(7) National Buildings Construction Corporation Limited

(8) Neyveli Lignite Corporation Limited

(9) NMDC Limited

(10) Oil India Limited

(11) Rashtriya Ispat Nigam Limited

(12) Shipping Corporation of India Limited.

मिनीरत्न कम्पनी श्रेणी I

मिनीरत्न कंपनी श्रेणी 1 बनने के लिए कंपनी के द्वारा पिछले तीन वर्षों से निरंतरता से लाभ में होना चाहिए

पिछले 3 वर्षों में कम से कम एक वर्ष 30 करोड़ व उससे अधिक लाभ कमाया है

कुल कंपनी - 62

मिनीरत्न कम्पनी श्रेणी II

भारत सरकार के मिनिरत्न श्रेणी 2 कंपनी ऐसे कंपनी को शामिल किया जाता है जो कंपनी द्वारा पिछले तीन साल से लगातार लाभ कमाया हो और उसकी नेट वर्थ सकारात्मक हो

कुल कंपनी - 12

Post a Comment

0 Comments